გადასახადების კლასიფიკაცია

გადასახადები:

გადასახადები 3 ჯგუფად იყოფა:

1)გადასახადები მომხმარებელზე

2)გადასახადები ფლობაზე, შემოსავალზე, კაპიტალზე

3)გადასახადები ბრუნვაზე

დაბეგვრის ობიექტი:

დაბეგვრის ობექტი კი თავის მხრივ 2 ჯგუფად იყოფა: პირდაპირი და არაპირდაპირი.

პირდაპირი გადასახადი:

პირდაპირი გადასახადი არის გადასახადი, რომელიც ინდივიდი ან ორგანიზაცია იხდის პირდაპირ დაკისრებულ სუბიექტს. მაგ. გადასახადის გადამხდელი პირდაპირ გადასახადებს უხდის მთავრობას სხვადასხვა დანიშნულებით, მათ შორის უძრავი ქონების გადასახადზე, პირადი ქონების გადასახადზე, საშემოსავლო გადასახადზე ან გადასახადებზე.

არაპირდაპირი გადასახადი:

არაპირდაპირი გადასახადი, ეს გახლავს ფასზე დანამატი. არაპირდაპირი გადასახადების შემოსავლის სიდიდე განისაზღვრება სამეურნეო ბრუნვების სიდიდით და იცვლება აქტივობის გაფართოებასთან ან შემცირებასთან ერთად, ეკონომიკური კრიზისის პერიოდში მაშინ როცა სახელმწიფო საჭიროებს ფინანსურ რესურსებს არაპირდაპირი გადასახადებიდან შემოსავალი კლებულობს, როცა სახელმწიფო ზრდის არაპირდაპირ გადასახადებს ან ამკაცრებს ამოღების პირობებს ხშირ შემთხვევაში არ გვაქვს საბიუჯეტო შემოსავლების ზრდა არამედ პირიქით, ეს ყველაფერი ქმნის ერთგვარ დაძაბულობას ეკონომიკაში, ამიტომაც საგადასახადო სიმძიმის განაწილება არის არა მარტო ეკონომიკური არამედ სოციალურ-პოლიტიკური საკითხიც.

არაპირდაპირი გადასახადია:

დამატებული ღირებულების გადასახადი

აქციზი

საბაჟო გადასახადი და სხვ.

გადასახადების ფისკალური ფუნქცია:

გადასახადებს გააჩნია ფისკალური ფუნქცია, რომლის მეშვეობითაც ბიუჯეტი შევსება სამეცნიერო, თავდაცვითი, სოციალური და ეკონომიკური პროგრამების განხორციელებისათვის. გადასახადების ფისკალური ფუნქცია იზრდება ეკონომიკური ურთიერთობების განვითარებასთან ერთად. გადასახების რეგულირებით სახელმწიფოს შეუძლია სტიმულირება გაუკეთოს ზოგიერთ დარგს და პირიქით შეზღუდოს კიდეც. საქართველოს ბიუჯეტის საგადასახადო შემოსავლებში დიდია არაპირდაპირი გადასახადების წილი, რომელიც ზრდის ტენდენციით ხასიათდება. თუ 1995 წელს არაპირდაპირი გადასახადების წილი საგადასახადო შემოსავლებში 50,5 %-ს შეადგენდა, მან 2000 წელს 60,6 %-ს,ხოლო 2006 წელს 64,6 %-ს მიაღწია. ისეთი პირდაპირი გადასახადის წილი კი, როგორიც მოგების გადასახადია, თუ იგი 2000 წელს 11,4 %-ს შეადგენდა, 2001 წელს 8,3 %, ანუ ქვეყნის საბიუჯეტო შემოსავლების ძირითადი ნაწილი მოდის გადასახადებზე, რომლებსაც ფაქტობრივად მომხმარებელი იხდის ფასზე დანამატის სახით. აღნიშვნის ღირსია რომ, 2018 წელს 2 არაპირდაპირი გადასახადის კერძოდ, დღგ-ის და აქციზის, წილი საგადასახადო შემოსავლებში შეადგენს 54,4 %.

რა არის დ.ღ.გ?

დ.ღ.გ ანუ დამატებითი ღირებულების გადასახადი გახლავს, საერთო-სახელმწიფოებრივი არაპირდაპირი გადასახადი, რაც ნიშნავს იმას, რომ მისი საბოლოო გადამხდელი არის მომხმარებელი და არა მწარმოებელი. დ.ღ.გ ბაზარზე მიწოდებული საქონლისა თუ მომსახურების ფასის დანამატია. დღგ-ის გადახდა თითოეულ დამატებით ერთეულ საქონელზე ხდება, რომლის მთლიანი ტვირთი ეკონომიკის ყველაზე დიდ ჯგუფს – მომხმარებელს აწვება.

დ.ღ.გ შეიძლება ითქვას რომ, ყველაზე გავრცელებული საგადასახადო დავალიანებაა, რომელიც დადგენილია თითქმის ყველა სახის საქონელზე, სამუშაოზე ან მომსახურებაზე.

ვინ არის დღგ-ის გადამხდელი?

უნდა აღინიშნოს რომ, დღგ-ის გადახდა არის მეწარმეთა პასუხისმგებლობა და ორგანიზაციების/კორპორაციების შემოსავალი (მაშინაც კი, თუ სტრუქტურის მთავარი პროფილი არაკომერციულია). ჩვეულებრივ, ყველა ფირმა უნდა შეიტანოს ხაზინის შესაბამისი გადასახადი. ამასთან, კერძო სამართლის იურიდიული პირების გარდა, გადასახადის გადამხდელებს წარმოადგენენ სახელმწიფო ორგანოები, სახელმწიფო კომპანიები, ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები, აგრეთვე საჯარო-სამართლებრივი აქტის საფუძველზე შექმნილ სხვა ორგანიზაციები, თუ ისინი ახორციელებენ ეკონომიკურ ოპერაციებს საქონლისა და მომსახურების მიწოდების გზით. დირექტივის თანახმად, გადასახადის სუბიექტია ნებისმიერი ფიზიკური პირი, სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოება, ამხანაგობა ან კომპანია, რომელიც ახორციელებს დასაბეგრ ოპერაციას. ამასთან, თუ პირის წლიური ბრუნვა არ აღემატება კონკრეტული სახელმწიფოს მიერ განსაზღვრულ ზღვარს საქართველოს მაგალითით 100000 ლარს, პირს განხორციელებულ დასაბეგრ ოპერაციებზე დღგ-ის დარიცხვის ვალდებულება არ გააჩნია.

იურიდიული და ეკონომიკური გადამხდელები:

დ.ღ.გ-ის გადამხდელების განსაზღვრისას აუცილებელია გავმიჯნოთ გადასახადის იურიდიული და ეკონომიკური გადამხდელები. იურიდიულ გადასახადის გადმხდელია პირი, რომელსაც კანონის ძალით ევალება ამ შენატანის ბიუჯეტში გადახდის ვალდებულება. ეკონომიკური გადასახადის გადამხდელია საქონლის ან მომსახურების საბოლოო მომხმარებელი, რომელიც ატარებს გადასახადის ტვირთს მიწოდებული საქონლის (მომსახურების) ფასის ნაწილის ფორმით.

დ.ღ.გ-ს განაკვეთის გამოანგარიშების წესი საქართველოში:

დღგ-ის განაკვეთი შეადგენს-18%-ს.

-ანუ ბიზნესი რომლის წლიური შემოსავალი აღემატება 100000 ლარს, ვალდებულია გადაიხადოს დამატებითი ღირებულების გადასახადი, ანუ დ.ღ.გ, რომლის განაკვეთიც როგორც აღინიშნა 18%-ია.

მეტი თვალსაჩინოებისთვის მოგვყავს მაგალითი:

წარმოიდგინეთ რომ აწარმოებთ ძვირადღირებულ საათებს, თუ გსურთ რომ თითოეულ საათში დაგრჩეთ 100 ლარი, გასაყიდ ფასს დებთ არა 100 ლარს არამედ 118 ლარს ანუ დ.ღ.გ-ს ჩათვლით, საიდანაც 100 ლარი თქვენ დაგრჩებათ, 18 ლარს კი გადავა შემოსავლების სამსახურში. ანალოგირუი მდგომაროება გვაქვს შესყიდვის შემთხვევაშიც, თუ საათის დასამზადებელ დეტალებში გადაიხადეს 59 ლარი, აქედან 50 ლარი დარჩება კომპანიას რომელმაც პროდუქტი მოგყიდათ, ხოლო 9 ლარი გადადის შემოსავლების სამსახურში. ახლა წარმოვიდგინოთ რომ გვაქვს სახეზე ორივე ოპერაცია შესყიდვაც და გაყიდვაც, ამ შემთხვევაში გაყიდული ველოსიპედის დ.ღ.გ-ს უნდა გამოვაკლოთ შესყიდვის დროს გადახდილი დ.ღ.გ. და სხვაობა ანუ 9 ლარი, ყოველთვე უნდა გადარიცხოთ ბიუჯეტში.

დღგ-ის განაკვეთი უცხოეთში:

ინტერესის გამომწვევია, თუ როგორი საგადასახადო წნეხია პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში. ესტონეთში დამატებითი ღირებულების გადასახადი სტანდარტულად 18%-ია, თუმცა, აქ ვხვდებით გარკვეულ პროდუქტებს, რომლებზეც შედარებით ნაკლები განაკვეთი მოქმედებს. მაგ. გარკვეული ფარმაცევტული პროდუქტები, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა სამედიცინო აღჭურვილობა, წიგნები (ელექტრონული წიგნების გარდა), გაზეთები და პერიოდული გამოცემები დღგ-ის საკმაოდ დაბალ 9%-ით იბეგრება.რაც შეეხება საერთაშორისო ტრანსპორტს, აღნიშნული სფერო ესტონეთში დღგ-ისგან გათავისუფლებულია.

საქართველოს მსგავსად დღგ-ის განაკვეთი აზერბაიჯანშიც 18%-ია, ხოლო სომხეთში – 20%. ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ საქართველო მოცემულ ქვეყნებს შორის გადასახადების წნეხის მიმართულებით შედარებით თავისუფალია. ამას მოწმობს ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსიც, სადაც საქართველო გადასახადების სიმცირის კუთხით მსოფლიოში ერთ-ერთი ლიდერია.

ავტორი: თბილისის, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის, იურიდიული ფაკულტეტის სტუდენტი-არტურ ჩობანიანი